Pieśni Śląskie

Pieśni ludowe miasta Katowic ze zbioru Adolfa Dygacza

 

    Publikacja Pieśni Ludowe Miasta Katowic Adolfa Dygacza powstała na bazie 2500 zapisów w latach 1933-1984 na terenie Katowic i dzielnic. W antologii jest 537 pieśni (z odmianami: 564 teksty i melodie). Przekazała je grupa 158 osób (73 mężczyzny 85 kobiet)

- większość w podeszłym wieku, osoby znające po sto i więcej pieśni nie należały do wyjątków.

 

      Poezja katowickich pieśni posiada osobliwe znamiona - jest ludowa z funkcji i genezy oraz posiada charakterystyczne grupy tematyczne. Należą tu pieśni historyczno – patriotyczne (rodowodem wyprowadzone z dramatycznej przeszłości), górnicze i hutnicze (których tematyka nasyca pieśni walorami poznawczymi i wysoką świadomością społeczną).

 

      W zbiorze znalazły się pieśni unikalne (np. na powitanie nowonarodzonego syna w rodzinie hutnika, na św. Floriana, na

św. Barbary, o tragediach związanych z wybuchem wojny), aczkolwiek przeważają pieśni o tematyce reprezentującej wątki znane, naturalnie mające swoje katowickie odmiany lokalne. Natomiast na zasadzie wątków wędrownych, znaleźć można odpowiedniki katowickich motywów w folklorze czeskim, morawskim i słowackim – ze względu na ścisłe historyczne powiązania z tymi regionami i mniejszą barierę językową. W zbiorze można znaleźć też wątki z folkloru łużyckiego, niemieckiego, białoruskiego, ukraińskiego, węgierskiego.

 

    Poetyka pieśni katowickich – reprezentantka nizinnego folkloru górnośląskiego, charakteryzuje się budową zwrotkową (w porównaniu z folklorem góralskim, w którym budowa jednozwrotkowa z typem charakterystycznej przyśpiewki, jest zjawiskiem dominującym). Przeważają struktury od jednej do pięciu zwrotek. Struktury powyżej pięciu zwrotek to głównie ballady, epickie opisy traktujące o czynnościach zawodowych i elegie o tragicznych wydarzeniach drugiej wojny. Najbardziej rozbudowana jest ballada o żonie kowala, która namówiła czeladnika, do zabójstwa męża - liczy 33 zwrotki. Cechy stylistyczne takie jak rymotwórstwo, wersyfikacja, tropy (porównanie, przenośnia, stopniowanie) są typowe dla całego folkloru polskiego. Pieśni te są skarbnicą słów i wyrażeń gwarowych oraz wartości leksykalnych - nazewnictwa narzędzi pracy, profesji, czynności zawodowych.

 

       W warstwie muzycznej, podobnie jak w muzyce całego regionu Polski, przeważa odtaktowość oraz tok sylabiczny - jeden dźwięk łączy się z jedną zgłoską tekstu. Tok melizmatyczny występuje zaledwie w jednej piątej zbioru.

 

     Struktura metro-rytmiczna mieści się w upostaciowieniach polskich tańców: poloneza, mazura, oberka, kujawiaka i śląskiego trojaka. W schemacie tym występują formy pokrewne i przejściowe, rytmy zmienne i mieszane. W całym zbiorze ma przewagę trójmiar z rytmem trzyćwierciowym i trzyósemkowym. W starych układach modalnych występuje skala dorycka, miksolidyjska, eolska, rzadziej frygijska. Brak skali lidyjskiej, częstej w folklorze góralskim. Jako zupełna rzadkość, znalazła się w zbiorze jedna melodia w skali pentatonicznej z dwoma półtonami. Wąski zakres dźwięków do kwinty czystej posiada niecały jeden procent melodii.

 

     Cennym zabytkiem jest w pieśniach katowickich tzw. skarga umierającego (Ach mój smutku, ma żałości) notowana już w XV wieku bez melodii. Sędziwy wiek posiadają również pieśni związane z Gregoriankami - świętem młodzieży szkolnej. Wiele fragmentów pieśni znaleźć można w twórczości Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Adama Mickiewicza, Henryka Sienkiewicza, Stefana Żeromskiego i Jarosława Iwaszkiewicza.

 

Bibliografia:

 Dygacz, A. Pieśni Ludowe Miasta Katowic, Katowickie Towarzystwo Społeczno- Kulturalne, Katowice 1987.

 

 

                                                                                                                                                                                    Opracowanie: Lila Sikora